Bukolla. Opowiastka islandzka

 Czas może na zaczarowaną krowę, w tym czasie złym, w tej niepewności, gdy człowiek nie wie, czy przypadkiem nie przynosi do domu potwora, co zadusi. Z bajką zawsze przyjemniej, marzycielsko.

Bukolla. Są dwie wersje - z dziewczynką i chłopczykiem. Naturalnie wybieram chłopczyka... Zawsze się śmieję, że to opowieść o ucieczce przed potwornością kobiecości, albo - żeby nie brzmiało to tak drastycznie - przed spotworniałą kobiecością, taką kobiecością, którą zna islandzki folklor... Ale też i wszędzie ten niewieści gniew i ich siła potrafią nastraszyć... Prezes Tysiąclecia otoczył się nawet przed damskim gniewem dziesiątkami radiowozów i, z braku czarodziejskiej krówki, nasłał podstarzały dzieciak oprychów z gazem i pałkami...

Baba to nie żarty. Mocarność skryta pod tłuszczykiem. Smoki w szatkach łagodności, z których straszliwych otworów wypełza wszystko to, co się do bolesnego zdechu na tym świecie mozolić musi. A jeszcze koćpiergała zjawić się może, by zagrozić nierządem, obśmiewając niechętnego... To spłoszyć potrafi i wodza, co lekkomyślnie zadrze... To jak zły sen, co tysiącgłową zjawą śmieje się w twarz! A jeszcze gdy jest on chłopczykiem, jak ten nasz, ów wiertniczy narodowy, jak się okazuje, o czym nas powiadomił jego osobisty gondolier z Zalewu Szczecińskiego... Groza... Nie brak straszydeł: smoki, trolle, skessy...

Skessa, z islandzkiego folkloru pochodząca baba - potwór, gigancica... Może nosa utrzeć, i wydrwić.

Śmiał się z tego kiedyś Halldór Laxness, pędząc swego zbiega, Jóna Hreggviðssona, po szorstkiej powierzchni swej wulkanicznej wyspy. Bohater "Dzwonu Islandii", by wymknąć się z wrogo nastrojonej doń groteskowo nędznej krainy, musiał gnać byle jak najdalej od Þingvellir i czekającego tam nań katowskiego topora. Musiał też jednak pod drodze nabierać nowych sił, przeto skorzystał z gościny u pastora w Húsafell. Pastor nakarmił strudzonego wędrowca, ale że nabrał podejrzeń, iż gości pod swym dachem nicponia i zbiega, postanowił utrzeć mu nosa.  Pokazał mu mianowicie wielką, wygładzoną przez wodę bryłę bazaltu i poprosił, by gość, w podzięce za poczęstunek, zechciał ją przenieść kawałek dalej. Bryła ani drgnęła, ciężka i nieporęczna. Wtedy pastor przywołał swe kobiety. Najpierw matkę: - Zechcesz obejść zagrodę z tą oto skorupą? - Matka, wielka, barczysta, o skórze twardej i sinawej jak u oskubanego ptaka, objęła kamień i ruszyła z nim na spacer niczym jakiś Pudzian. A potem przyszedł czas na córeczkę - ta, jeszcze ogromniejsza, przebiegła się z ową skorupą niby z workiem wełny, trzy razy wokół zagrody. - Z Bożą pomocą - odezwał się wtedy pastor - jedź teraz z kraju do kraju, Jónie Hreggviðssonie z Rein. W Húsafell dość cię pokarano... - Jón powiadał potem, gdy był już stary, że nigdy nie czuł się tak lichy wobec Boga i ludzi jak tamtej chwili. 

Wziął nogi za pas, a pies podwórzowy gonił go aż do rzeki.

Nie był to koniec jego przygód z olbrzymkami, bo dalej, po drodze, z mgły wyłoniła się już prawdziwa baba - potwór. Musiała być też jakąś krewniaczką pastora. Twarz miała szeroką na łokieć, takąż szczękę, pod krótką suknią nogi jak słupy, a biodra jak u konia, co latem napasł się do syta na górskim stoku.  Pomyślał, że nie ma sensu uciekać. I gdy tak stał, poczuł jednak, że wzbiera w nim moc i szaleńcza odwaga. - Jeżeli istnieją na Islandii kobiety, to ja ci pokażę, że istnieją także mężczyźni. - Rzucił się na nią i rozpoczęła się bójka, która trwała niemal całą noc. Olbrzymka była silniejsza, ale nie dość zwinna, tak że Jónowi udało się wreszcie ją przewrócić. Gdy padł na nią, ta, sapiąc z wściekłości ryczała wyzywająco w jego ucho: - Jeśliś mężczyzną, wykorzystaj mój upadek...

Nie wiem, czy aż tak był odważny. W każdym razie gdy się ocknął, uszczęśliwony zobaczył, jak mgła się rozprasza, odsłaniając niebieszczące się w dali góry Strandir i wody Hrútafjörður, który rozwiera długą, wąską paszczę, jakby chciał połknąć Húnaflói. Był wreszcie w całkiem niezłym położeniu...

No, to tyle Laxness. 

Teraz bajka Jóna Árnasona. Tu chłopcu szczęśliwie pomogły czary... A ściślej - czarodziejska krowa, która tak bardzo by się przydała, tu i teraz, by osłaniać nas przed niebezpieczeństwami, by tę naszą - że się tak wyrażę - obecną przygodę pchnąć na szczęśliwe tory! Bukollo, moja Bukollo, zarycz, daj znać, jeśliś gdziekolwiek przy życiu!!

Einu sinni voru karl og kerling í koti sínu. Þau áttu einn son, en þótti ekkert vænt um hann. Ekki voru fleiri menn en þau þrjú í kotinu. Eina kú áttu þau karl og kerling; það voru allar skepnurnar. Kýrin hét Búkolla...

Tak to się zaczyna...

JÓN ÁRNASON

BUKOLLA

W małej chatce żyli sobie kiedyś chłop i baba. Mieli jednego syna, o którego nie troszczyli się zbytnio. Nikt poza tą trójką nie mieszkał w chatce. Chłop i baba mieli nadto jedną krowę; cały to był ich żywy inwentarz. Krowa nazywała się Bukolla.

Razu pewnego krowa miała się cielić i baba pospieszyła jej z pomocą do obórki. Kiedy już doszło do szczęśliwego rozwiązania, dającego życie nowemu cielątku, baba wróciła do izby, by nieco się tam pokrzątać. A gdy po jakimś czasie zajrzała znów do obórki, by doglądnąć krowy, okazało się, że Bukolla przepadła. Nigdzie jej nie było, choć chłop z babą przeczesali bliższą i dalszą okolicę. Jak kamień w wodę. Tedy musieli powrócić wściekli, z pustymi rękami. I w tej wściekłości nakazali swemu chłopcu, by ten poszedł szukać Bukolli i by nawet nie myślał o powrocie do domu, zanim jej nie odnajdzie. Dali mu trochę jedzenia oraz nowe buty, i pognali go w daleki świat, przed siebie.

Szedł długi, długi czas, aż wreszcie, zdrożony, usiadł, by coś przekąsić. Gdy jadł, przyszło mu na myśl, by zawołać: "Zarycz, moja Bukollo, jeśliś gdziekolwiek żywa"! I nagle do jego uszu dotarło ryczenie krowy; gdzieś z daleka, z bardzo daleka płynął jej głos. Tedy, posiliwszy się, ruszył w jego kierunku. I znów szedł, długo, długo szedł. I znów się zatrzymał na posiłek. A także zawołał na krowę tymi samymi słowy, co poprzednio. Ponownie mu odpowiedziała, a głos jej zdał się bliższy. Synek ruszył więc dalej, aż wreszcie dotarł na skraj jakiegoś urwiska. Usiadł na skale, zjadł coś, po czym zawołał: "Zarycz teraz, moja Bukollo, jeśliś gdziekolwiek żywa"! I odezwała się, tuż pod jego stopami. Natychmiast poderwał się z miejsca i zszedł z wyniosłych skał, by odnaleźć u ich stóp wielką jaskinię, a w niej krowę uwięzioną na łańcuchu. Natychmiast ją oswobodził i nie zwlekając ruszył z nią w stronę domu. Jednak gdy uszli jakiś kawałek, z przerażeniem dostrzegł, jak pędzą za nimi dwie skessy, jedna ogromna, druga nieco mniejsza. Tylko patrzeć, jak ta wielka nas dopadnie, pomyślał chłopiec. "Co teraz poczniemy, moja Bukollo"? - spytał bezradny. Na to krowa odrzekła: "Wyrwij włos z mojego ogona i połóż go na ziemi". Synek uczynił, co kazała krowa, a ta przemówiła tymi słowy: "Zaklinam cię, byś stał się tak ogromną rzeką, że tylko ptak mógłby ją pokonać, lecąc nad jej wodami". I włos przemienił się w ogromną rzekę. To zatrzymało złowrogie gigancice. Nie na długo jednak. Większa skessa rozkazała bowiem zaraz tej mniejszej, by poszła po tatusiowego byka i przyprowadziła go do rzeki. I oto zjawił się przeogromny byk, który w mgnieniu oka wypił całą rzekę. I na powrót straszliwe potwory zbliżać się zaczęły do chłopca i jego krowy. "I co teraz, moja Bukollo"? "Wyrwij włos z mego ogona i połóż go na ziemi". Po raz drugi synek spełnił jej życzenie, zaś krowa rzekła: "Zaklinam cię, byś stał się wielkim ogniem, nad którym tylko wysoko mógłby przelecieć ptak". I buchnęły w niebo języki potężnego ognia. Lecz i ta przeszkoda nie na długo zatrzymała trollice. "Przyprowadź jeszcze raz, maleńka, naszego byczka". I przybyło rogate monstrum, aby plunąć w niebotyczne płomienie ową pochłoniętą wcześniej przez siebie potężną rzeką. "Jesteśmy zgubieni, zaraz nas dopędzą. Co robić"? "Wyrwij włos z mojego ogona i połóż go na ziemi" Tak się stało, trzeci już raz. "Zaklinam cię, byś stał się górą tak wielką, że tylko ptak mógłby ją pokonać". I wyrosła niebios sięgająca góra. Skessy stanęły u jej stóp. Większa odezwała się do mniejszej: "Leć no, dziewczynko, po świder tatusia". Mniejsza skessa skwapliwie spełniła żądanie, i już ta wielgachna zaczęła borować w górze dziurę. Całkiem spory tunel wywierciła, aż wreszcie ujrzała światło po drugiej stronie otworu. Była jednak niecierpliwa i mało dokładna w swej robocie, bo gdy tylko doń wpełzła, otwór ów okazał się zbyt wąski, tak że utknęła w nim na dobre, i siedzi w nim do dziś. Chłopczyk i jego krówka byli więc ocaleni i szczęśliwie powrócili do domu, co wielce ucieszyło chłopa i jego żonę.

                    przełożył Kiljan Halldórsson