Nobel 2023

-

Tym razem powędrował nie tak daleko, bo do Norwegii, po sąsiedzku... To czwarty człowiek pióra z Norwegii, który otrzymał to prestiżowe wyróżnienie. I długo trzeba było czekać, bo ostatni taki raz zdarzył się w latach dwudziestych minionego stulecia, kiedy to Nobla otrzymała Sigrid Undset (wcześniej zaś uhonorowani nią zostali Bjørnstjerne Bjørnson oraz Knut Hamsun)... Teraz jest Jon Fosse, chyba już od dawna wymieniany wśród kandydatów... Można powiedzieć, coś drgnęło po kwasach, jakie były po tym, jak nagrodę otrzymali w 1974 roku Szwedzi Harry Martinson i Eyvind Johnson, bo długo z ostrożności Skandynawom to wyróżnienie przechodziło koło nosa. Dopiero nie tak dawno temu ścieżkę nową przetarł Tomas Tranströmer. Tak więc teraz Norweg, wybitny prozaik, także poeta, no i dramaturg, przede wszystkim dramaturg, bo też i ta część jego twórczości najbardziej jest znana na świecie, tłumaczono go bowiem na bardzo wiele języków, na potrzeby bardzo wielu scen... 

Niespieszność, oszczędność w słowach, charakterystyczny rytm, dialogi, powtórzenia, pisanie będące jakimś szczególnym przeżyciem, trochę jakby religijnym... Dramaturgia norweska nie jest jakoś szczególnie znana, właściwie gdy pod tym kątem myśli się o krainie fiordów, to na myśl przychodzi Henrik Ibsen. Dawne to już czasy, ale to ciągle żywa scenicznie postać... Ale mówi się, że po Ibsenie to długo, długo nic, aż wreszcie jakiś czas temu objawił się Jon Fosse, który przez sceny świata wędruje,  także przez polskie, bo już od przeszło dwudziestu lat jest na nich obecny...

Miłość, śmierć, wewnętrzna samotność, melancholia, szukanie jakiegoś sensu życia, uzależnienia, trudności z akceptacją siebie, z tworzeniem trwałych relacji z innymi, metafizyka, przyroda... W tym wszystkim jakaś taka zwyczajność, codzienność, choć pośród spraw niewyrażalnych...

Jest zakorzeniony mocno w tradycjach teatru skandynawskiego, są tam echa właśnie Ibsena oraz Strindberga... Widać to choćby w "Śnie o jesieni"; Kobieta, mężczyzna, dziecko jako ofiara gierek egoistycznie usposobionych dorosłych... Dramaty rodzinne, od Strindberga i Ibsena po Fossego, choć te rodziny jakieś coraz bardziej znikome, te już z naszego świata, gdzie więzy są szczególnie nietrwałe, gdzie stabilności miłosnych związków to przelotność... Rozpad w momencie zawiązania, węzła...

Na czasie to wszystko...

Jon Fosse. Przywiązany do języka nynorsk, tak bardzo, że nawet "Peer Gynta" Ibsena na tę językową odmianę przełożył, z czego może Ibsen trochę by się śmiał, bo niegdysiejsze walki o mowę norweską w sumie go tylko bawiły... Było mu wszystko jedno, czy ma ona być bardziej czy mniej podobna do duńskiego... Nynorsk jest mniej popularny, ale ma swoich zagorzałych zwolenników. Ojcem jego jest dziewiętnastowieczny poeta Ivar Aasen, który oparł go o zachodnionorweskie dialekty, co w dużej mierze zachowały swój pierwotny charakter i pozostały dalekie wpływom duńskim. Nynorsk wcześniej nosił nazwę landsmål i w 1895 dorobił się rangi równoważnej z odmianą riksmål, który z czasem zmienił nazwę na bokmål... I tak bokmål dominuje nad nynorsk, który swoje życie w literaturze norweskiej rozpoczął od Aasena, co w 1853 opublikował swoje "Prøver af Landsmaalet i Norge" i owe przymiarki udowodniły, że może to być język z powodzeniem używany do pisania. I historię literatury norweskiej od tamtego czasu tworzą też autorzy piszący w nynorsk, a wśród nich są takie znakomitości jak choćby Olav Duun, Arne Garborg, Tore Ørjasæter czy Tarjei Vesaas... No i między nimi też i tegoroczny laureat nagrody Nobla Jon Fosse...

Też i poeta... Nie bardzo do mnie przemawiający, niezbyt mi podchodzący, szczerze mówiąc... Chociaż pewne rzeczy mają swój urok... A tu taka miniaturka... W piśmie i w dźwiękach... Tak przy okazji...

Jon Fosse

Nawzajem

chcę pogładzić cię po włosach

chcę ci powiedzieć

jak wiele dla mnie znaczysz

i wtedy widzę nagły strach

w twoich oczach

i wtedy uśmiechamy się do siebie nawzajem

      przełożył Kiljan Halldórsson

Komentarze

  1. KoffieJames19 października 2023 14:14

    Jak daleko jak to obok prawie - daleko to Islandia

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Kilian Halldórsson20 października 2023 03:00

      No to przecież napisałem, że nie tak daleko powędrował Nobel

      Usuń

Prześlij komentarz

Popularne posty z tego bloga

Jóhann Sigurjónsson. Fjalla-Eyvindur

-
Obraz
Laxamýri. Æðarfossar. Skjálfandi... Malowniczości, gdzie łososiowa rzeka z komarzego jeziora edredonowym wodospadem umyka do morza, do drżącej zatoki, czemu z oddali przyglądają się błękitne góry... To świat Jóhanna, któremu wypada oddać może głos: Urodziłem się 19 czerwca 1880 roku w dużym gospodarstwie w północnej Islandii, liczącym coś koło dwudziestu dusz. Szeroki strumień, dobrze w łososie zaopatrzony; po obu stronach skały, gdzie miejsce na gniazda znajdowały sobie tysiące edredonów; widok na Atlantyk i klify, gdzie roiło się od morskiego ptactwa; lawowe pola pokryte najniezwyklejszym kwieciem; w oddali niebieszczące się pasmo gór: to była sceneria, teatr dla moich dziecięcych fantazji i miejsce, gdzie powstały moje pierwsze poezje. Gdy miałem czternaście lat, posłano mnie do szkoły w Reykjaviku. Ukończenie jej nie zaspokoiło w pełni moich ambicji i, głodny wiedzy, ruszyłem do Kopenhagi, gdzie postanowiłem studiować weterynarię. Przez trzy lata pracowałem gorliwie, zaliczając
Read more »

Kreml

-
 Dawno już temu jeden poeta po wizycie w Rosji powiedział rozczarowany, że ujrzał ciemność w środku dnia... Od tamtego czasu nic się nie zmieniło, chociaż udawania, że jest inaczej, było co nie miara... A dziś duży, sąsiadujący z nami kraj przekonuje się, co teraz znaczy być osamotnionym, szczególnie gdy ma się obok bandziora, opętanego bandziora, strachliwego, a przez to okrutnego, załganego, anachronicznego... Moskiewski dyktator jawi się na tle dzisiejszych czasów jak oszalały dinozaur... Wydawało nam się, że bombardowania, uliczne strzelaniny, przeganianie niewinnych ludzi z ich domów to na naszym kontynencie już tylko obrazki z przeszłości... Tymczasem... Dwie dekady przymykania oczu, lekkomyślności, geszefcików, gazrurek, niby to europeizowania dzikusa... To dziś pokazuje nam, ile nieszczęścia i ile szczęścia może być tuż obok siebie, po sąsiedzku - wszystko w zależności od tego, jak zostało niegdyś wykorzystane polityczne okienko pogodowe - nam się powiodło i mam nadzieję, że na
Read more »

Moc śnieguły, czyli duszpasterstwo koło lodowca

-
Obraz
Sá sem ekki lifir í skáldskap lifir ekki af hér á jörðinni.                                       Halldór Laxness, Kristnihald undir jökli   W archiwach Morgunblaðið przypadkiem trafiłem na ten zachwycający obrazek sprzed kilku lat. Na tym to przyłapał przyrodę pan Theodór Kr. Þórðarson, policjant z Borgarnes. Wiosenny zmierzch nad Snæfellsjökull. Zdumiewająca gra światła i cieni... Różne obserwowałem tam zorze wieczorne, ale ta ma w sobie coś wyjątkowego. Aż można uwierzyć, że góra ma jakieś tajemne połączenia z Galaktyką i  w ogóle ze wszystkimi nadziemskimi mocami i myślą wszechogarniającą. Niektórzy w to naprawdę wierzą, a te cieniste snopy do nieba tylko mogą w takich przekonaniach rozmarzoną duszę utwierdzić. Snæfell jakby napotkała swe odbicie w przestworzach, z którym nawiązała kontakt...  Chce się zawołać - parafrazując ks. Twardowskiego - Spieszmy się kochać lodowce, tak szybko znikają... Bez lodowców to się część poezji może zawalić...  Snæfellsnes to jeden z najbardziej mal
Read more »

Lokasenna, czyli pyskówka na górze albo kto jest bardziej niemęski

-
Obraz
  Jakieś mi runy mignęły... Ach, to przecież po tęczowym sierpniu w Reykjaviku jeszcze... Tak, tak, bo przy takich okazjach to mi się zawsze pewna boska awantura plącze po głowie... Zaskakująco teatralna rzecz ze stareńkiej staroislandzkiej Eddy... Ale notka jakoś tak tylko roboczo została zasygnalizowana, runicznie...  Dobry brachol Loki, coś jakby z branży, irytująco dla bogów poza szafą. Pochodzenie liche, choć to potomek olbrzyma i boginki, ale właśnie ten układ niezbyt mile jest widziany. Kundlisko więc, gorszy sort, niby przez Najwyższego usynowiony, przyjęty, ale to osobnik ze skazą niezatartą. To moc chaosu, wielość w jednostce, to zamieszanie, z którego jednak wynika jakiś porządek i pozycja sprawcy wszystkich turbulencji - ważna, acz trudna. Nieszczęście i wybawienie. To istota, która też przypieczętowuje koniec wszystkiego, bo jego potomkowie to między innymi potwory - jeden z nich - straszliwy wilk Fenrir - pożre kiedyś słońce... Choć z tego Zmierzchu Bogów wyrośnie nowy św
Read more »

Na nieskończonej. Steinn Steinarr

-
Obraz
Ziemia, ziemia, wrzeszczy pijany grabarz, ziemia, ziemia... Ale głupcy mimo to czekają na ten czerwiec, a także następny... Napisał kiedyś Jan Nowicki... Zatoczyło się koło. Można więc zacząć czekać na ten następny, choć w zaistniałych okolicznościach czekanie na czerwiec następny wydaje się mało rozsądne. Ja w każdym razie mam dość. I za dni jedenaście zmykam na Północ dość daleką. Chcę o tym czerwcu paskudnym zapomnieć. Bez nadziei, że następny będzie bardziej wonny a przyjacielski, wolny od wypalonych na rudo trawników. Więc spadamy, w przepaść? Dawno już temu Stanisław Lem opowiadał, że jemu ludzkość kojarzy się z człowiekiem spadającym z dziesiątego piętra; póki co jest na poziomie piętra piątego, więc wszystko wydaje się w porządku... To było wtedy. A dziś? Spadanie najwyraźniej trwa, tyle że to już jest drugie piętro. I nie ma chyba odwrotu - żadna Pippi nas nie ocali. Spadanie, prosta linia w dół. A miało być o kołach, no, ale w końcu jawi się przecież na horyzoncie powtórkow
Read more »

Arne Garborg. Śmierć

-
Obraz
 Na tym etapie pobytu na Ziemi, na jakim jestem, to już w zasadzie jedynie o tej największej przygodzie życia wypada mi rozmyślać szczególnie intensywnie... I może im szybciej, tym lepiej. Bo mogę być już tylko starszy i coraz bardziej śmieszny... Umrzeć - zawsze powtarzam, że najlepiej zrobić to szybko i z dala od dobrych ludzi... Kiedyś śmierć mnie odwiedziła. Tak wytrwale o niej myślałem, że wdepnęła w trakcie jednej ze swych służbowych wycieczek. Dla beki wystroiła się w habit i wzięła kosę... Chociaż wiem, że ona dobrze wie, czym mnie można zanęcić, tak jak to wiedział Arne Garborg. Naszą rozmowę kiedyś tu odtworzyłem. Oczywiście poszła sobie, ledwie mnie tylko tykając paluszkiem, nonszalancko i z pieszczotliwym politowaniem. Jeszcze nie miała u mnie nic do roboty, a na dodatek wywęszyła podczas swej porannej wizyty, że po nocy czuć mnie było nasieniem... Z punktu widzenia demografii moje starania pozostają bezowocne, niemniej tonąłem w smrodku jak najbardziej afirmującym życie...
Read more »

Breiðfjörð

-
Obraz
Może dziś trochę cmentarnie. Tak w ramach tęsknot za odpoczynkiem i tak wracając jeszcze do Laxnessa i Álfgríma, o którego przycmentarnym dorastaniu noblista napisał w swej "Kronice z Brekkukot"... Od południa Álfgrímur, od północy Garðar... Podobny start, różne scenariusze, a pośrodku cmentarz, ostateczny koniec wszelkiego rodzaju ludzkich istnień... Dziś Hólavallagarður to już szacowne, stare miejsce pochówku, co z biegiem lat zamieniło się w uroczy borealny ogród. Wyspa zieleni, niepokojąco powyginanych drzew i kaminie nad szczątkami... Dawno już wyciszone dramaty, wyleczone bóle, wygasłe tęsknoty... Bo niewygasłe tęsknoty raczej dotyczą tych pochowanych w nowszych miejscach... Już od jakiegoś czasu żyję w narastającej pustce... To pokłosie tego, że zawsze lubiłem przyjaźnić się ze starszymi ode mnie ludźmi. I dziś, choć metrykalnie nie jestem jeszcze jakimś omszałym staruszkiem, czuję się jednak stary, bo jakoś bardziej dotknąłem czasów dawniejszych, prawie że dziadkowych
Read more »

Halldór Laxness. Brekkukotsannáll, czyli tolerancja w torfowej chatce

-
Obraz
  Vitur maður hefur sagt að næst því að missa móður sína sé fátt hollara úngum börnum en missa föður sinn.       Halldór Laxness, Brekkukotsannáll     Jak to powiedział pewien mądry człowiek, dla sierot, co utraciły matkę, szczęściem będzie, jeśli również umrze im ojciec... Dość odważna myśl, którą zaczyna się "Czysty ton", taka kronika z Brekkukot, co opowiada o pewnym chłopcu o imieniu Álfgrímur, które to imię jest takim połączeniem życzeń matki i przyszywanej babki... (wyszło, że to chłopiec, co spędził noc z elfami)... Ot, zjawiła się kiedyś kobieta w przyjaznej ludziom chatce torfowej koło reykjavickiego cmentarza i zostawiła dziecię... Może to i lepiej, gdy przez jednych niechciany, staje się malec rychło chcianym przez innych... Niech idą precz od razu źli rodzice... Taka przyjemna książeczka. O Reykjaviku sprzed stu lat pióra Laxnessa, który postanowił powędrować w realia swego dzieciństwa... Wymyślił sobie takiego podrzutka, a nawet dwóch, i osadził ich po obu stron
Read more »